تحقیقی در داستان ولنتاین، از افسانه تا واقعیت

چند سالی است که روز ولنتاین در ایران به یک پدیده همگانی تبدیل شده و از چند روز قبل مغازه ها و پاساژها رنگ و شکل خاصی به خود می گیرند و خود را برای چنین روزی آماده و مهیا می کنند. با فرارسیدن این روز یعنی 14 فوریه که مصادف است با 25 بهمن ماه، دختران و پسران جوان شور و حال خاصی می یابند و هریک به دیگری هدیه ای می دهد و به نوعی روز عشق را گرامی می دارند. اما از طرفی همزمان با پررنگ شدن این روز، برخی از مورخین و میهن دوستان نیز دست به کار شده و به معرفی و تبلیغ روز عشق ایرانی پرداخته اند و از جوانان ایرانی می خواهند که با توسل به آیین پیشینیان خود، هم روز عشق را گرامی بدارند و هم اینکه ایرانی بمانند. و از آنجایی که روز عشق مسیحی یعنی ولنتاین، با روز عشق ایرانی یعنی سپندارمذگان تنها 5 روز فاصله دارد، باعث بوجود آمدن بحث و جدل های فراوانی در این زمینه گشته. در این بحث قصد دارم یک مقایسه تحلیلی ـ تحقیقی از این دو روز ارائه دهم تا هم به نوعی به معرفی این دو روز پرداخته باشم و هم اینکه ذهن خوانندگان گرامی را به خاستگاه تاریخی این دو روز معطوف دارم.   ابتدا به سراغ داستان ولنتاین می رویم تا بررسی کنیم و ببینیم داستان از چه چیز حکایت دارد: ((در قرن سوم میلادی که مطابق می شود با اوایل امپراطوری ساسانی در ایران، در روم باستان فرمانروایی بوده است به نام کلودیوس دوم . کلودیوس ، عقاید عجیبی داشت، از جمله اینکه سربازی خوب خواهد جنگید که مجرد باشد؛ از این رو ازدواج را برای سربازان امپراطوری روم قدغن می کند. کلودیوس به قدری بی رحم و فرمانش به اندازه ای قاطع بود که هیچ کس جرات کمک به ازدواج سربازان نداشت. اما کشیشی به نام والنتیوس (ولنتاین)، مخفیانه عقد سربازان رومی را با دختران محبوبشان جاری می کرد. کلودیوس دوم از این جریان خبر دار می شود و دستور می دهد که ولنتاین را به زندان بیاندازند. سرانجام کشیش به جرم جاری کردن عقد عشاق با قلبی عاشق اعدام می شود. بنابراین او را به عنوان فدایی و شهید راه عشق می دانند و از آن زمان نهاد و سمبلی می شود برای عشق.)) همانطور که ملاحضه می کنید این داستانی است که برای این روز ویژه نقل می کنند حال سعی خواهیم کرد با نشان دادن شواهد و مدارک به تحلیل و بررسی این داستان بپردازیم و شخصیت های بکار رفته در این داستان یعنی کلودیوس دوم و والنتینوس را بهتر بشناسیم: در وهله اول شخصا برای پیدا کردن داستان مربوط به این ماجرا به کتب تاریخی، به ویژه تاریخ روم باستان مراجعه کردم اما هیچ سند و مدرکی که به طور قاطع چنین داستانی را نقل کرده باشد نیافتم بنابراین تنها راه مراجعه به سایت های اینترنتی بود که اکثرا به طور مشابه و با اندکی تمایز این داستان را نقل کرده اند اما متاسفانه هیچکدام از سایت های مذکور، منبع و کتبی که این داستان در آن نقل شده باشد را ارائه نداده اند و صرفا با کپی کردن از یکدیگر این مطالب را بر روی سایت خود گذاشته اند که از نظر یک کار علمی و پژوهشی به ویژه در زمینه تاریخ نمی تواند مستند و معتبر باشد.(اما در همینجا تاکید می کنم اگر دوستان در یک کتاب تاریخی معتبر چنین داستانی یافتند من را آگاه کنند تا نوشته خود را تصحیح نمایم.) نکته دومی که در این داستان قابل تامل است اشاره به قرن سوم میلادی است. تاریخ امپراتوری روم از ابتدا تا انتها کاملا مشخص و روشن بیان شده به طوری که تمام حوادث با تاریخ های مشخص ذکر شده اند. به طور مثال، می دانیم کلودیوس دوم در ماه مه 214 میلادی متولد شده و در بین سال های 268 تا 270 میلادی نیز حکومت کرده و نهایتا در همین سال یعنی 270 میلادی در اثر بیماری طاعون درگذشته است. اما نقل کنند گان این داستان هیچ تاریخ مشخص و معینی را از حضور والنتینوس قدیس ارائه نکرده اند و به طور کاملا مبهم و کلی به قرن سوم میلادی اشاره می نمایند. حتی نام زندانی که کلودیوس در آن زندانی شده نیز ارائه نشده است. اما بپردازیم به شخصیت های اصلی به کار رفته در داستان. ابتدا از کلودیوس دوم شروع می کنیم: فرهنگ معین در بخش اعلام(جلد 6) چنین نقل می کند: کلودیوس نام دو تن از امپراتوران روم. کلودیوس گوتیکوس(کلودیوس دوم) (268 تا 270 میلادی) وی از شاهزادگان ایلیریکا (آلبانیای امروزی) بود که به جنگ گتها رفت و آنها را هزیمت داد. کلودیوس در داخل کشور امنیت برقرار کرد و در شهر ((سیرمیوم)) به مرض طاعون مرد. و اما تاریخ روم باستان: valentine (val¦en|tine) مارکوس اورلیوس والریوس کلودیوس (به لاتین: Marcus Aurelius ValeriusClaudius) (زادهٔ مه ۲۱۴ - درگذشتهٔ ۲۷۰) معروف به کلودیوسگوتیکوس و کلودیوس دوم، امپراتور روم از ۲۶۸ تا ۲۷۰ بود. بزرگترین دستاورد او در دوران حکومتش شکست‌دادن گوت های متجاوز در بالکان در سال ۲۶۹ میلادی بود که نتیجه‌ای سرنوشت‌ساز برای امپراتوری داشت و به همین علت به کلودیوس گوتیکوس معروف شد. چند نکته حائز اهمیت در این نقل قول های تاریخی موجود است، اول آنکه همانطور که ملاحظه می شود کلودیوس دوم تنها 2 سال امپراتور روم بوده و در این دو سال مهمترین جنگی که انجام داده جنگ با گوت های بالکان بوده است. پس این امپراتور در این مدت زمان کوتاه قاعدتا نمی توانسته جنگ های زیادی را به انجام برساند و رهبری و هدایت کند، در حالی که نقل کنندگان داستان معتقدند که کلودیوس به خاطر اینکه سربازان بهتر بجنگند، آنها را مجرد می خواسته! از سوی دیگر به نقل از فرهنگ معین می خوانیم که کلودیوس در داخل کشور امنیت را برقرار کرد. اما بپردازیم به شخصیت دوم و اصلی ترین شخصیت داستان یعنی والنتینوس قدیس(والنتاین): بنده شخصا در هیچ یک از فرهنگ لغات ایرانی یعنی فرهنگ معین، فرهنگ عمید و ... هیچ اثری از نام والنتینوس نیافتم بنابراین به سراغ فرهنگ لغات انگلیسی رفتم، اما در کمال شگفتی در فرهنگ آکسفورد چنین یافتم: Pronunciation: /ˈvaləntʌɪn/ noun   a card sent, often anonymously, on St Valentine’s Day, 14 February, to a person one loves or is attracted to.a person to whom one sends such a card or whom one asks to be one’s sweetheart همانطور که در فرهنگ آکسفورد نیز مشاهده می شود هیچ نشانی از شخصیت تاریخی والنتینوس یافت نمی شود و فقط درباره روز 14 فوریه و هدیه دادن عشاق به یکدیگر سخن به میان آمده و نه چیز دیگری. اما برخی سایت ها انگلیسی مربوط به روم باستان درباره این شخصیت تاریخی چنین نقل می کنند: تاریخچه کامل و دقیق والنتین در دست نیست و آنچه از پیشینه این روز می‌دانیم با افسانه درآمیخته‌است.امروزه کلیسای کاتولیک به این نتیجه رسیده‌است که حداقل سه قدیس به نام والنتین یا والنتیوس وجود داشته‌اند که همگی به قتل رسیده‌اند ، به همین دلیل چندین افسانه سعی در بازگوئی تاریخچه این آیین دارند.طبق یک افسانه مشهور در سده سوم میلادی، در روم باستان در دوران فرمانروایی کلودیوس دوم کشیشی به نام والنتین می زیسته است. کلودیوس عقیده داشت مردان مجرد نسبت به آنانی که همسر و فرزند دارند سربازان جنگجوتر و بهتری هستند. از این رو ازدواج را برای مردان جوان امپراتوری روم قدغن می‌کند. والنتین معتقد بود که این حکم ناعادلانه است؛ لذا مخفیانه عقد سربازان رومی را با دختران محبوبشان جاری می‌کرد. هنگامی که کلاودیوس این امر را دریافت، والنتین را به مرگ محکوم کردافسانه دیگر می گوید شاید کشیش والنتین به علت نجات دادن و فراری دادن مسیحیان از آزار و شکنجه رومیان کشته شده باشد.مطابق یک افسانه، کشیش وانتین خود عاشق دختر زندانبانش شده و نخستین کارت والنتین را خود او قبل از مرگش برای آن دختر فرستاد و در آن نوشت «از طرف والنتین تو». باز در جای دیگری می خوانیم: کشیش والنتاین احتمالا زمانی حدود سال ۲۷۰ میلادی به قتل رسیده‌است. در حالی که برخی بر این رایند که روز والنتین، سالگرد مرگ یا به خاکسپاری والنتین است، گروه دیگر معتقدند کلیسای کاتولیک به منظور مسیحی سازی یک سنت باستانی و مشرکانه لوپرکالیا که در روم مرسوم بوده، این تاریخ را برگزیده‌است. تا اواخر قرن پنجم میلادی در امپراتوری روم جشن لوپرکالیا بمناسبت باروری برگزار می‌شد. در سال ۴۹۸ میلادی، پاپ ژلازیوس یکم برگزاری جشن لوپرکالیا را ممنوع کرد. وی روز ۱۴ فوریه را به عنوان روز والنتین اعلام کرد، تا با اعمال مشرکانه مقابله کند مواردی که در این نقل قول های تاریخی مشاهده می شود، حکایت از چند نکته مهم و اساسی دارد، اول آنکه در تمام تاریخ ها اشاره به افسانه بودن داستان شده است و باز هم به طور قاطع به زمان زندگی این کشیش هیچ اشاره ای نشده است. نکته بعدی افسانه های متعددی است که پیرامون این روز موجود است چه آنکه در اینجا حداقل سه نقل قول در مورد این داستان مشاهده می شود. نکته اساسی و مهم دیگری که جلب توجه می نماید حضور پررنگ کلیسای کاتولیک در شکل دهی و سازمان دهی چنین جشنی در روز 14 فوریه است. در ادامه سری به منابع معتبر تاریخ روم می زنیم و همینطور اشاره ای خواهیم داشت به مطلب مهمی از دکتر فریدون جنیدی. و حالا به سراغ مطلب یکی از مورخین و پژوهشگران به نام ایران و مدیر بنیاد نیشابور یعنی دکتر فریدون جنیدی می رویم کسی که اخیرا بعد از 30 سال، کار و زحمت و کوشش فراوان شاهنامه سترگ ابوالقاسم فردوسی را تصحیح و ویرایش کرده و در اختیار علاقه مندان قرار داده است. این مطلب 27 بهمن ماه سال 1387 در روزنامه سرمایه چاپ گردیده بود. دکتر فریدون جنیدی ایران شناس و مدرس دانشگاه در این باره دیدگاه خاص خود را دارد و معتقد است ولنتاین اقتباس غرب از ایران است . جنیدی از جشنهای اصیل ایرانی سخن می گوید و اینکه اساسا آنچه امروز به عنوان تاریخچه ولنتاین در اذهان ما جا گرفته بی پایه و اساس است : در گاهشمار اروپایی چهار ماه داریم به نام های سپتامبر ،اکتبر،نوامبر و دسامبر که ماه های هفتم ،هشتم ،نهم و دهم هستند و می بینیم مطابق ماه های مهر ،آبان ،آذر و دی هستند که این موضوع نشان می دهد که گاهشماری غرب از کیش مهر وام گرفته می شود چنانچه سال آنها از نوروز آغاز می شد اما بعد از آنکه آنها به کیش مسیحی در آمدند دو ماه خود را عقب کشیدند و سال جدید آنها از دی آغاز می شود که شب زایش مهر است و شب چله ایرانی! البته این تنها تاریخی نیست که آنها از ایران باستان بوام گرفته اند بلکه می بینیم که این موضوع در تاریخ سازی آنها در ولنتاین نیز دیده می شود که چند روزی پیش از سپندار مذ جشن عشاق را به پا کرده اند . جشن روز ولنتاین برگرفته از جشن سپندار مذ ایران است و اساسا مبدای ایرانی دارد و برای اینکه انصاف را رعایت کرده باشیم و اصطلاحا یکطرفه به قاضی نرفته باشیم نظر مورخین غربی را نیز در این زمینه نقل می کنم تا نظر آنها را نیز در این زمینه بدانیم: Some 20th century historians have questioned these medieval accounts, claiming that references to St. Valentine are very scanty in old historical records and many of the accounts of the life of the saint appear to have originated with Geoffrey Chaucer همانطور که در نوشته فوق مشاهده می شود، بیشتر مورخین قرن 20 در مورد این واقعه تاریخی که در قرون وسطا رخ داده از خود پرسش کرده اند و درباره آن دست به تحقیق و بررسی زده اند و معتقدند ادعا هایی که در مورد وجود شخصی به نام والنتینوس قدیس موجود است ناکافی است و اسناد و مدارک زیادی در این رابطه موجود نیست و به نظر می رسد که بیشتر داستان های مربوط به زندگی والنتینوس به وسیله منابع دیگری تهیه و تنظیم شده باشد.(ترجمه شخصی است و از دوستان اگر کسی اشکالی به ترجمه دارد گوشزد کند. ممنون) نتیجه گیری: در پایان قصد دارم چند نکته درباره جشن والنتاین بنویسم و مطلب خود را به پایان برسانم. با توجه به اسناد و مدارکی که ارائه شد می توان به بی پایه و اساس بودن چنین جشنی در فرهنگ مسیحی که به جرات می توان گفت بیشتر آیین های خود را از کیش مهر گرفته است، پی برد. اما از این گذشته و بدون در نظر گرفتن تاریخ آن می توان تصور کرد که چنین جشنی خالی از لطف هم نیست و می تواند در پس پشت خود پندها و نکته های فراوانی داشته باشد. از طرفی، امروزه با توجه به تقابل و تبادل فرهنگ ها و نیاز مبرم به چنین تبادلی شخصا گرامی داشت چنین روزی را نامبارک نمی دانم فقط معتقدم جوانان ایرانی با شناخت کامل از چنین فرهنگی و از طرفی با علم به اینکه ما ایرانیان، نیز چنین روز زیبا و با شکوهی در فرهنگ خود داریم،می توانند هر دو جشن را در کنار هم گرامی بدارند و حفظ کنند. منابع: 1- روزنامه سرمایه تاریخ 27 بهمن 1387 (مطلب دکتر فریدون جنیدی) 2- فرهنگ معین، اعلام جلد 6 3.Henry Kelly, Chaucer and the cult of Saint Valentine, pg. 49 4. See Henry Kelly, Chaucer and the cult of Saint Valentine, BRILL, 1986 5. Weigel, www.roman-emperors.org/claudgot.htm   آرش شامی سایت علمی دانشجویان ایران